do 1538

Gotycki kościół Św. Bartłomieja w Staszowie z 1342 roku

Początki historii Staszowa sięgają średniowiecza, kiedy to osada funkcjonowała w systemie organizacji grodowej. Być może osada istniała tu już w XII wieku, kiedy to w czasie swego najazdu Tatarzy mieli spalić drewniany kościółek[1]. Jednak najstarsze, dostępne nam źródło pisane, wymienia Staszów dopiero w roku 1325, przy okazji opłat tzw. świętopietrza. Ówczesny pleban staszowski o imieniu Piotr z niewyjaśnionych przyczyn nie przedstawił jednak wartości swych dochodów i stosownej opłaty nie złożył[2].

Sama nazwa Staszowa pochodzi od imienia własnego Stanisław. W XIII-XIV wieku Stasz było zdrobniałą formą imienia Stanisław, dość popularnego od połowy XIII wieku.

Pierwszym znanym nam właścicielem Staszowa był Stasz zwany Kmiotkiem.
Jednak ów Stasz pojawia się w źródłach historycznych dopiero w 1345 roku. Wówczas w jego obecności odbyła się konsekracja kościoła parafialnego w Staszowie pod wezwaniem św. Bartłomieja, której dokonał biskup krakowski Jan Grot[3]. Przyjmuje się, że swą nazwę Staszów zawdzięcza właśnie Staszowi Kmiotko. Nie mógł on jednak założyć osady w I połowie XIII wieku przed przybyciem Tatarów.
Zatem na pytanie o założyciela naszego miasta trudno odpowiedzieć jednoznacznie.

Staszów jako osada, a później miasto, miał wielu właścicieli. Był miastem prywatnym, a jego funkcjonowanie zależało od hojności i zainteresowania właścicieli, aż do roku 1866. Wśród właścicieli Staszowa można wymienić: Piotra Bogorię-Skotnickiego, Dorotę Tarnowską, Mikołaja z Kurowa, podkanclerzego króla Władysława Jagiełły. Od 1411 roku właścicielem Staszowa był Wojciech Jastrzębiec pełniący wiele kościelnych funkcji (był m.in. arcybiskupem gnieźnieńskim), od 1436 roku kolejnym właścicielem był Jan Rytwiański, wojewoda krakowski, który przyczynił się do rozwoju w osadzie przemysłu garncarskiego.

Tablica pamiątkowa wmurowana na budynku staszowskiego Ratusza

11 kwietnia 1525 roku Łaski wyjednał u króla przywilej na odbywanie w Staszowie jarmarków trzy razy do roku: w niedzielę po Wniebowstąpieniu Pańskim, w dzień św. Bartłomieja i na św. Urszuli. Prawo do odbywania jarmarków podkreślało miejskość Staszowa[5]. 26 stycznia 1526 roku w trakcie sejmu walnego, odbywającego się w Piotrkowie Trybunalskim, król Zygmunt I wydał przywilej, na mocy którego mieszkańcy Staszowa uzyskali prawa do odbywania w każdy czwartek targu, co jeszcze bardziej podkreślało miejski charakter Staszowa[6]. Początkowy okres historii miasta to powolny, ale stopniowy rozwój drobnego rzemiosła i handlu. Jeszcze za czasów Łaskiego w roku 1538 Staszów po raz pierwszy płacił tzw. „czopowe” – podatek od produkcji piwa, miodu i gorzałki. W tym też czasie rozpoczęło się w mieście osadnictwo żydowskie.

dr Dariusz Kubalski

[1] W. Siek, Opis historyczny parafii i miasta Staszów do 1918 r,, Staszów 1990, s.8
[2] Monumenta Poloniae Vaticana, vol I, ed. J. Ptaśnik, Cracoviae, 1913, s.155-156
[3] Zbiór dokumentów małopolskich, t.I, Kraków 1965, nr 45, s.64-65
[4] W. Siek, Opis historyczny parafii …, s.12-14
[5] AGAD w Warszawie, Metryka Koronna, sygn.38,f.288
[6] AGAD w Warszawie, Metryka Koronna, sygn. 39, f. 669-670